درنگی بر مثنوی و مثنوی سرایی در شعر دری

مثنوی'>مثنوی یکی از قالب های شعری متداول، مانند قالب شعری غزل در شعر دری است. قالب مثنوی از نظر تعداد بیت ‌ها یک قالب شعری بلند است که بیشتر برای داستان سرایی، بیان مفاهیم طولانی و آموزش مفاهیم استفاده می‌ شود. مضمون و محتوای شعر مثنوی بیشتر موضوعات عارفانه، اخلاقی، حماسی و تاریخی می باشد.

علت نامگذاری این قالب شعری به خاطر آن است که هر بیت دارای قافیه جداگانه بوده و تمام بیت ‌های آن از وزن خاصی پیروی می ‌کنند. از این قالب شعری به خاطر خصوصیات ساختاری آن، بیشتر برای بیان داستان ‌ها، ادبیات آموزشی و عارفانه و موضوعاتی که طولانی هستند استفاده شده است. مثنوی سرایی از قرن سوم و چهارم شروع شده و در تمام دوره ‌ها ادامه داشته است.

از جمله آثاری که با این موضوع سروده شده‌ اند میتوان به شاهنامه فردوسی، حدیقه حکیم سنایی غزنوی، کلیله و دِمنه رودکی، آفرین نامه ابوشکور بلخی، بوستان شیخ مصلح الدین سعدی، مثنوی معنوی مولانا جلال الدین محمد بلخی، هفت اورنگ نورالدین عبدالرحمن جامی، اسکندرنامه حکیم نظامی گنجوی و مثنوی های عرفانی بیدل اشاره کرد.

قالب مثنوی با وجود مستقل بودن قافیه در هر بیت، دارای وزن شعری خاصی است. منظور از جداگانه بودنِ قافیه هر بیت آن است که تنها دو مصرع یک بیت هم قافیه هستند و همین ویژگی سبب شده تا این قالب شعری دارای بیت ‌های زیادی باشد و محدودیتی در تعداد بیت ‌ها وجود نداشته باشد. حداقل تعداد بیت در این قالب شعری دو بیت بوده و حداکثری در تعداد بیت ‌ها وجود ندارد.

قالب مثنوی یکی از اولین قالب‌های شعری بوده که به ادبیات دری وارد شده و جزء بلندترین قالب ‌های شعری محسوب می ‌شود. شاهنامه و مثنوی معنوی را می ‌توان از برجسته ‌ترین شعر‌های سروده شده در قالب شعری مثنوی دانست.

مثنوی مولوی شهره آفاق است، اضافه ازبیست و پنج هزار بیت دارد. در مثنوی معنوی فلسفه و نگرش اجتماعی مولانا بازتاب یافته، در این اثر مولانا به تغیر، تکامل، تضاد و حرکت، باور استوار دارد و در قطعات بیشمار این اندیشه را پرورش داده است. مثنوی از روزگاری یعنی هفت سده به این سو مورد نظر و توجه مردم ما بوده وبا روان آنها پیوند خورده است. مثنوی خوانی یکی از سنت های همیشه ارجمند و نشانه توجه مردم ما به ارزش های فرهنگی گذشته است.

در قالب شعری مثنوی شاعر آزادی بیشتری دارد واز دیدگاه محور عمودی شعر دچار تنگنا ومحدودیت نمی گردد. به سخن دیگر شاعر مثنوی سرای میتواند در این قالب مفاهیم و مضامین اخلاقی، عرفانی، حماسی و حِکمی را به آسانی بگنجاند و مانند شاعران قصیده سرا و غزل گوی دچار چوکات لفظ و قافیه نگردد. مثنوی به دلیل نامحدود بودن تعداد ابیات و همچنان بخاطر اینکه شاعر از نظر رعایت قافیه در آن آزاد می باشد، بهترین قالب شعری برای داستان سرایی و بیان وقایع حماسی و بازتاب مفاهیم اخلاقی و عرفانی محسوب می گردد. ازهمین سبب است که بیشترینه شاعران زبان دری اشعار و سروده های شان را در این قالب شعری بیان نموده اند.

ناگفته نباید گذاشت که مثنوی از کهن ‌ترین قالب ‌های شعر دری است که تقریباً همزمان با آغاز رواج شعر دری پدید آمده و جزء بلندترین قالب‌ های شعری محسوب می ‌شود. رودکی با منظوم کردن کتاب ارزشمند کلیله و دِمنه نخستین گام ها را در این راه برداشته که با دریغ و درد از آن اثر بیش بها فقط چند بیت پراگنده باقی مانده است.

+ نوشته شده در سه شنبه یکم اسفند ۱۴۰۲ ساعت ۲:۵ ب.ظ توسط مصطفی اورهان  |